Wheel of Fortune

Kunstenaar: Maarten Vanden Eynde (BE, °1977)

Kunstwerk: Wheel of Fortune (2015)

Details: Acryl en inkt op hardboard

Gezien: in Mu.Zee, Oostende

Onderstaand stuk is een bewerking van mijn artikel dat in oktober 2020 in TheArtCouch Magazine verscheen.

Interessant omdat: Maarten Vanden Eynde als geen ander de brug slaat tussen kunst en wetenschap. Die twee disciplines kunnen mijlenver uit elkaar liggen, maar kunstenaars als Vanden Eynde focussen op de overeenkomsten, niet op de verschillen.  ‘Wetenschappen hebben me altijd al gefascineerd,’ zegt hij daar zelf over. ‘Zoölogie, biologie, archeologie en technologie boeien me enorm. Gesprekken met wetenschappers en onderzoekers vormen een onuitputtelijke bron van inspiratie voor mijn kunstpraktijk. Ik ga graag gezamenlijke projecten met wetenschappers aan en dan blijkt telkens weer dat ons traject heel lang parallel loopt. Alleen publiceren zij op het eind doorgaans een paper of boek en maak ik een kunstwerk of een tentoonstelling.’

Net als in de wetenschap ligt onderzoek aan de basis van Vanden Eyndes werk. Zijn oeuvre vormt een archeologie van de toekomst en brengt onze evolutionaire sporen in kaart. Hoe zullen de mensen van morgen naar ons tijdvak kijken, wat zal er van onze tijd overblijven? Dat is de vraag die hem drijft.

Triangular Trade

De reeks ‘Technofossils’ maakt deel uit van het artistieke onderzoeksproject Triangular Trade, een verwijzing naar de lucratieve handel in goederen en mensen tussen Europa en Amerika, met Afrika als derde, lijdende partner. Eeuwenlang draaide die driehoekshandel rond slaven, vandaag heeft de geïndustrialiseerde wereld het op de Afrikaanse bodemschatten gemunt. Koper is zo’n felbegeerde grondstof en net daarom zijn de ‘Technofossils’ uit malachiet gehouwen, een koper-carbonaat. Het uitgangspunt voor deze reeks is de idee dat de afgedankte technogadgets van vandaag na verloop van tijd deel zullen gaan uitmaken van de geologische laag van ons tijdperk. Om over duizenden jaren misschien als fossielen te worden opgegraven.

Post-industrialisme, kapitalisme en ecologie, dat zijn de overkoepelende onderzoeksthema’s in Vanden Eyndes werk. Ze getuigen onmiskenbaar van een bijdetijdse maatschappijkritische blik. Die blik werd gaandeweg scherper, niet in het minst door enkele langere verblijven in Congo en samenwerkingen met Congolese kunstenaars. ‘De zoektocht naar de oorsprong van cruciale grondstoffen bracht me telkens weer naar Congo’, vertelde de kunstenaar me. ‘Dat land speelt een centrale rol in de industriële en technologische vooruitgang die we de afgelopen 150 jaar gekend hebben, zonder daar ooit erkenning voor te hebben gekregen. Als vanzelf kwam ik zo bij het koloniale verleden terecht en gingen sociale thema’s een steeds explicietere rol spelen in mijn werk.’

‘Wheel of Fortune’ is daar een mooi voorbeeld van. Het is een samenwerking met de Congolese schilder Musasa en toont zeven natuurlijke rijkdommen die uit de Congolese bodem gehaald worden en dan zo snel mogelijk het land worden uitgesluisd. Stuk voor stuk spelen die grondstoffen een hoofdrol in de vooruitgang van de Westerse wereld: uranium (kernenergie), rubber (transport en  telecommunicatie), hout (bouw- en meubelindustrie), ivoor (elektrische isolatoren en muziekinstrumenten), koper (elektronica), diamant (juwelen, snijwerktuigen en wetenschappelijke instrumenten), en edele metalen en mineralen voor de IT-sector. De inspiratie voor het werk zijn de educatieve schilderijtjes die in Congo gebruikt worden om boodschappen te verspreiden rond hygiëne, preventie en recyclage van materialen, of om producten aan te prijzen in straatwinkeltjes.

Over ivoor gesproken… begin 20^ste eeuw was de vraag naar slagtanden zo sterk gestegen dat de voorraad in Congo stilaan uitgeput raakte. Een alternatief drong zich op. Laat het nu net een Belgische chemicus zijn die in 1907 de eerste kunststof uitvond. Het bakeliet van Leo Baekeland was de toekomst. Het loste het tekort aan ivoor op en vergemakkelijkte de industriële revolutie, als eerste massaal produceerbare kunststof. Telefoons, radio’s, keukengerei, juwelen, speelgoed en zelfs vuurwapens rolden van de lopende band. Een nieuwe hoorn des overvloeds was ontdekt. De 15 bakelieten platen van ‘Cornutopia’ geven de omtrek van een olifantstand weer. Ze lijsten als het ware de leegte in, waardoor een mal ontstaat van wat ooit was.

Bakeliet luidde het tijdperk van de plastics in. Intussen weten we welke dramatische gevolgen plastics voor onze leefomgeving hebben. ‘Dat is een impliciete boodschap in mijn werk’, zegt Maarten Vanden Eynde. ‘Veelbelovende uitvindingen worden op grote schaal toegepast zonder dat we de gevolgen op lange termijn kennen. Een van de meest onderzochte oplossingen om de plastic soep aan te pakken, is het inzetten van plastic-etende bacteriën. Maar je kan er gif op innemen dat dat vroeg of laat toch weer fout loopt. We mogen niet opnieuw blind het ravijn inlopen.’

Enough Room for Space

In 2005 richtte Maarten Vanden Eynde, samen met Marjolijn Dijkman, “Enough Room for Space” op, een interdisciplinair kunstinitiatief dat wereldwijd evenementen, residenties, onderzoeksprojecten en tentoonstellingen initieert en coördineert. Triangular Trade is zo’n onderzoeksproject dat binnen “Enough Room for Space” werd opgezet en steeds nieuwe inzichten en denkpistes oplevert. Sterker nog, uit Triangular Trade is sinds kort On-Trade-Off gegroeid, een nieuw project dat helemaal gewijd is aan de ecologische impact van de winning en verwerking van lithium, de belangrijkste grondstof voor de wereldwijde productie van ‘groene energie’. Z33 in Hasselt en Framer Framed in Amsterdam plannen alvast overzichtstentoonstellingen rond de werken die voortkomen uit On-Trade-Off in 2022.

Sinds 2011 brengen de kunstenaars van Enough Room for Space kritische denkers bij elkaar om te debatteren rond uiteenlopende wetenschappelijke en maatschappelijke thema’s. De tafel, een kunstwerk van Marjolijn Dijkman, waarrond de gesprekspartners verzameld worden is altijd hetzelfde, eenvoudig ogende exemplaar, LUNÄ genaamd. Het is een replica van de tafel waarrond de leden van de Lunar Society in het 18-eeuwse Birmingham bij elkaar kwamen. Die invloedrijke wetenschappers en industriëlen worden de vaders van de industriële revolutie genoemd en staan symbool voor optimisme en vooruitgang.

LUNÄ Talks is intussen uitgegroeid tot een tool, een methodologie om mensen met verschillende achtergronden bij elkaar te brengen en een topic grondig uit te diepen. De installatie reist de wereld rond en waar ze neerstrijkt, vormt ze de setting voor lokale debatten en discussies. Waaruit vaak ook weer nieuwe onderzoeksprojecten of samenwerkingen ontstaan. Enough Room for Space is een boom met heel veel takken.

Digging up the future

In januari 2021 verschijnt de monografie ‘Digging up the Future’, een overzicht van Vanden Eyndes oeuvre van de voorbije twintig jaar. Het boek is opgebouwd als een alternatieve encyclopedie van de geschiedenis van de mensheid, die onze invloed op onze planeet onderzoekt. Voor de bijbehorende retrospectieve tentoonstelling moet je in Mu.ZEE (juni 2021) en La Kunsthalle Mulhouse (juni 2022) zijn.

Inspiratie en bronnen: www.maartenvandeneynde.com, Enough Room for Space