Saint Adelaide

Kunstenaar: Kehinde Wiley (US, °1977)

Kunstwerk: Saint Adelaide

Details: 251x116cm, gebrandschilderd glas (2015)

Gezien in: BOZAR, Brussel

Interessant omdat: de Amerikaanse kunstenaar Kehinde Wiley bewijst dat een portretschilder wel degelijk hedendaags en hip kan zijn, en al helemaal als hij sociale en politieke thema’s aankaart.

“Painting is about the world we live in. Black people live in the world. My choice is to include them. This is my way of saying yes to us.” – Kehinde Wiley

Als kind kreeg Kehinde Wiley het ontzag voor de portretkunst van de Europese Oude Meesters ingelepeld. Maar gaandeweg maakte die onvoorwaardelijke bewondering plaats voor twijfel. Hij herkende zich niet in de glorieuze portretten van blanke gezagsdragers, de wereld van de Europese meesters stond mijlenver van de zijne. De kunstgeschiedenis was dringend aan een update toe, vond Wiley, en om dat te bereiken ‘reproduceert’ hij monumentale doeken uit de renaissance en de barok. De blanke koningen, edellieden en kooplui uit de originele schilderijen vervangt hij door jonge zwarten in streetwear.

Kehinde Wiley-Willem van Heythuysen (2005)

Wiley plukt zijn modellen gewoon van de straat in New York, legt hen een kunstboek voor en laat hen zelf kiezen welk schilderij ze willen uitbeelden. Hij fotografeert hun pose en werkt dat fotomateriaal later levensgroot uit op doek. De achtergrond reduceert hij altijd tot een vlak met kleurrijke patronen van planten en bloemen. Die overdadige ornamentering draagt bij tot het gevoel van luxe dat past bij het portret van een man van aanzien. Maar de kronkelende plantenmotieven zijn meer dan louter behang. Ze bedekken de hoofdfiguur van Wileys schilderij gedeeltelijk, alsof ze dienen om die figuur op het doek vast te houden. In al zijn weelderigheid schept de achtergrond ook een zekere vorm van onbehagen.

De vermenging van klassieke en populaire cultuur is een beproefd recept uit de postmodernistische keuken. Net als de knipoog naar de kunstgeschiedenis. Het is immers nooit helemaal duidelijk of de kunstenaar het origineel nu eert, bekritiseert, bespot of gewoon recycleert. Wat wel zeker is, is dat verleden en heden in Wileys portretten versmelten en dat we zo gedwongen worden om onze noties van rijkdom, macht, ras en identiteit te herbekijken. Hij zoekt een manier om de aanwezigheid van zwarte mensen te versterken in een samenleving waarin ze eeuwenlang onzichtbaar en ondergewaardeerd werden. In die zin past Kehinde Wiley in een bredere trend waartoe ook Kerry James Marshall en Manuel Ocampo behoren, kunstenaars die zich expliciet naar de blanke kunstgeschiedenis richten om niet-Europese figuren en tradities een plaats te geven in die geschiedenis.

Saint John The Baptist in the Wilderness (Links: Kehinde Wiley, 2013 – Rechts: wellicht Bartolomé Murillo, 1660-70)

Niet alleen blanke koningen en edellieden maar ook heiligen en religieuze gezagsdragers krijgen een hedendaagse, zwarte opvolger. Eeuwenlang moesten imposante schilderijen en beelden ervoor zorgen dat het volk devoot en recht in de kerkelijke leer bleef. Ook die werken waren gemaakt naar het beeld van de blanke heersende klasse, en Wiley vertaalt ze met zwier naar een hedendaags idioom door zwarte figuren op de voorgrond te plaatsen. De klassieke rollenpatronen kiepert de kunstenaar in één moeite door over boord: hij laat vrouwen poseren als mannelijke heiligen en vice versa.

Saint Adelaide (Links: Kehinde Wiley, 2014 – Rechts: Jean-Auguste-Dominique Ingres, 1842)

Dat zien we ook in Saint Adelaide. Dit werk maakt deel uit van een reeks glas-in-loodramen waarmee de kunstenaar nog een stap verder gaat in het updaten van de kerkelijke artistieke geschiedenis. Gebrandschilderd glas wordt al eeuwen gebruikt als medium van bezinning en verering, en Wiley maakt er handig gebruik van om zijn modellen tot helden, heiligen en zelfs martelaren te maken. Saint Adelaide is gebaseerd op het gelijknamige werk van de Franse kunstenaar Jean-Auguste-Dominique Ingres (1780-1867), met dat verschil dat de heilige Adelheid in de remake verbeeld wordt door een jonge zwarte man in jeansoutfit.

Er zijn verschillende redenen te bedenken waarom de glasramen van Kehinde Wiley niet snel in onze kerken te zien zullen zijn. Maar de belangrijkste reden is wellicht het flagrante gebrek aan devotie en nederige vroomheid van Wileys modellen. Zijn figuren kijken ons recht in de ogen en houden ons vast. Ze dwingen ons na te denken over de beslissingen die de kunstenaar nam en de boodschap die hij wil overbrengen.

Kehinde Wiley – Barack Obama, 2018

Nog even meegeven dat de waarde van Wileys werk steil de hoogte inging toen hij de opdracht kreeg om het presidentiële portret van Barack Obama te schilderen. Op 12 februari 2018 werd dat portret officieel onthuld.

Het Museum voor Schone Kunsten in Brussel toont vijf monumentale glas-in-loodramen van Kehinde Wiley. De werken zijn nog tot 5 mei te bekijken in de Ravensteinstraat 23. Toegang is gratis. Meer info.

Inspiratie en bronnen: kehindewiley.com, Art&Theology, Stephan Friedman Gallery