Puddle Drive-Through Simulation

Kunstenaar: Mateusz Herczka (PL)

Kunstwerk: Puddle Drive-Through Simulation

Details: Installatie (2011)

Gezien: in de vaste collectie van de Verbeke Foundation

Interessant omdat: de Poolse kunstenaar Mateusz Herczka van huis uit softwareontwerper is. Die achtergrond schemert sterk door in zijn kunstwerken, die hij altijd wetenschappelijk onderbouwt en vaak als voorstudie in computeranimaties uitwerkt. Dat is bij ‘Puddle Drive-Through Simulation’ niet anders. Voor dit werk bouwde hij een stukje Zuid-Amerikaans regenwoud na in het Oost-Vlaamse Kemzeke.

Maar niet voordat hij zich verdiept had in een biologisch hoogst interessant fenomeen, met name de overlevingsstrategie van killivissen. Dat zijn kleine (2 tot 20 cm), veelkleurige tandkarpers die zowat overal ter wereld voorkomen en weten te overleven in de meest extreme omstandigheden. Het spectaculairste voorbeeld is een soort die in het Andes-gebergte voorkomt en overleeft tussen kiezelstenen op een pad, daar waar eerder in het seizoen nog een beek had gestroomd. De eenjarige soorten gaan nog een stap verder. Zij leggen hun eieren in poelen die periodiek uitdrogen. Pas als het weer regent en de poelen zich vullen, komen de jongen uit het ei. De eieren gaan als het ware in rusttoestand en dat maakt dat ze goed bewaard kunnen worden. En net dat laatste is voor kunstenaar Mateusz Herczka van belang. Er is namelijk een wereldwijde community van killi-liefhebbers gegroeid die elkaar per post eieren toesturen en online tips uitwisselen. Killivissen leven kort, houden van troebel of ondiep water en worden daarom zelden als aquariumvissen gehouden. Alleen de community van diehard fans kweekt killivissen en bouwt de natuurlijke habitats van hun lievelingssoort zo getrouw mogelijk na. Dat is wat ook Herczka met ‘Puddle Drive-Through Simulation’ deed. Hij ging aan de slag met een killisoort die in tropisch Zuid-Amerika voorkomt en overleeft in ondiepe plassen en poeltjes. Om te overleven springen ze van plas naar plas.

Herczka stelde vast dat liefhebbers wel weten dat de vissen springen, maar waarom, wanneer en hoe ze dat doen werd nooit onderzocht en gedocumenteerd. De kunstenaar zette daarom zijn atelier onder water om een en ander op beeld vast te leggen. Omdat de vissen in het Zuid-Amerikaanse regenwoud vaak worden aangetroffen in de met water gevulde bandafdrukken van vrachtwagens zette Herczka het ontstaan van zulke bandensporen in computeranimaties om. En dat allemaal ter voorbereiding van zijn hoofdwerk: ‘Puddle Drive-Through Simulation’, een glazen box waarin hij een stukje Guyaans regenwoud naar Vlaanderen bracht, inclusief vrachtwagenband, bandenspoor en tropische plantengroei. Voor de Poolse kunstenaar is de killivis niet minder dan een statement: dankzij hun overlevingsstrategie (biologische evolutie) werden ze het onderwerp van een community van verzamelaars en dus van de menselijke cultuur (culturele evolutie). Omdat de culturele evolutie oneindig veel sneller gaat dan de biologische, zo meent Herczka, draait de ‘survival of the fittest’ straks niet meer om biologische aanpassingen, maar om culturele. Wie zich het makkelijkst in een nieuwe cultuurvorm inpast, heeft de grootste overlevingskansen.

Dat Mateusz Herczka net in de Verbeke Foundation de ruimte kreeg om zijn ingenieuze simulatie te bouwen, mag niet verbazen. Het privémuseum in Kemzeke staat bekend om zijn controversiële werking en verzameling. Kunst wordt er niet op een voetstuk geplaatst en een bezoek aan de kunstruimte is een ontdekkingstocht langs werken die nogal onconventioneel staan opgesteld. Ontsluiting is er geen hoofdzaak: QR-codes of luistergidsen vind je er niet. Bij sommige werken hangt een korte tekst, bij evenveel andere niet. Als werken zelfs geen titelbordje hebben, valt op hoezeer we duiding nodig hebben om een kunstwerk te plaatsen (en dus ook te appreciëren).

In deze onorthodoxe context gedijt ‘Puddle Drive-Through Simulation’ optimaal. En dat brengt me bij een volgende kwestie: die van de (on)verkoopbare kunst. In een tijd waarin stevig het mes wordt gezet in cultuursubsidies droogt de kweekvijver van radicale artistieke ideeën langzaam op. Zelfs de meest hartstochtelijke verdedigers van georganiseerde steun aan kunstenaars focussen op het nut van kunst: kunst draagt bij aan de economie, de arbeidsmarkt of de promotie van de natie in het buitenland. Maar dat zijn drogredenen. Elk van die functies kan op efficiëntere wijze dan door kunst vervuld worden. De ongemakkelijke waarheid is dat kunst in essentie nutteloos is en juist daarom bijzonder waardevol. Kunst moet dus niet gemaakt worden met afzetmarkten in het achterhoofd, maar moet ruimte bieden voor reflectie. Kunst breekt onze wereld open, reikt ons nieuwe manieren aan om naar de dingen te kijken, verbreedt ons blikveld. Maar kunst doet dat ongedwongen, zonder dictaat, zonder verplichting. It’s all in the eye of the beholder.

Inspiratiebronnen: Facebookpagina van de kunstenaar, destandaard.be en we-make-money-not-art.com