Die Buchstaben

Kunstenaar: Anselm Kiefer

Kunstwerk: Die Buchstaben

Details: 2012, drukpers, twee zetmachines, loden zonnebloemen en drukletters

Gezien: Voormalig Raamtheater, Antwerpen (nog tot 31 januari 2016 gratis te bekijken)

Interessant omdat: Kiefer gefascineerd is door geschiedenis en wetenschap en het als zijn opdracht ziet om de confrontatie met het Duitse oorlogsverleden aan te gaan. Dat levert doorgaans zwaarmoedige, monumentale werken op en een Kiefer-tentoonstelling bezoeken maakt een mens niet vrolijker. Maar zoals de kunstenaar het in The Guardian ooit zelf zei: “Art is difficult, it’s not entertainment.”

De boeiendste artiesten slagen erin om zichzelf telkens opnieuw uit te vinden. Aan het begin van zijn carrière wil Kiefer vooral provoceren. Op zijn eerste doeken beeldt hij zichzelf in het legeruniform van zijn vader af, terwijl hij de Hitlergroet brengt. In de jaren 80 raakt hij gefascineerd door de architectuur van het Derde Rijk en maakt hij een reeks schilderijen van vervallen regeringsgebouwen, in de typische protserige neoclassistische stijl van Albert Speer. Die combinatie van grootsheid en verval leverde schitterende doeken op, waar een mens zowaar weemoedig van zou worden. Innenraum, uit 1981, is daar een goed voorbeeld van. Weemoed en drama loeren bij Kiefer altijd om de hoek. Ook vormelijk. Doeken van zes bij zeven meter zijn geen uitzondering. Zijn werken zijn gigantische materieschilderijen met verf, gips, klei, stro, gedroogde planten en lood. Die gelaagde structuur maakt zijn doeken haast tastbaar. En in die zin is een installatie als ‘Die Buchstaben’ een soort 3D-schilderij van Kiefer, even monumentaal en divers in het materiaalgebruik. Met een oude drukpers en twee zetmachines brengt hij een eerbetoon aan Gutenberg , de uitvinder van de boekdrukkunst. Diens uitvinding maakte het mogelijk om informatie in grote oplagen te drukken en te verspreiden en van dan af gaf het gedrukte woord de wereld een nieuwe vorm. Uit de oude machines laat Kiefer zonnebloemen groeien. De bloemen zijn verwelkt en hebben hun zaden goeddeels verloren. Maar de gevallen zaadjes zijn in letters veranderd, de ruimte rond het kunstwerk ligt bezaaid met honderden loden zetletters. Met die letters kunnen kennis en ideeën zich als het ware voortplanten. Dood en wedergeboorte. Of wil Kiefer hier aangeven dat het gedrukte woord zijn beste tijd gehad heeft? Dat de digitale lezer de boekdrukkunst vermoord heeft? Kiefer voegt ten slotte nog een mystieke toets aan zijn kunstwerk toe. Op een van de wanden van het Raamtheater heeft hij met een houtskoolstift “der verlorene Buchstabe” geschreven. Een verwijzing naar de joodse Kabbala, een mystieke traditie die stelt dat alle letters van het alfabet heilig zijn. Maar in de loop der geschiedenis is één letter uit dat alfabet zoek geraakt. Als die letter ooit teruggevonden wordt, verandert alle kwaad in goed, alle lijden in vreugde. Anselm Kiefer ziet het als zijn (hopeloze) taak als kunstenaar om die letter terug te vinden.

Inspiratie en bronnen: FAZ, Knack Focus, Cobra.be