Kunstenaar: Fran Van Coppenolle (BE, °1998)

Kunstwerk: B₁₀Ge₅ (2020)

Gezien: Graduation Show 2020, Antwerpen

 Onderstaand stuk is een bewerking van mijn artikel dat in april 2021 in TheArtCouch Magazine verscheen.

Interessant omdat: Frans objecten figuratief en toch niet herkenbaar zijn, waardoor ze een extra dimensie krijgen. Ze laten een veelheid aan mogelijke interpretaties toe, en die zijn allemaal even waar.

In de afstudeertentoonstelling van de Antwerpse Academie (de Graduation Show) in september 2020 had Fran Van Coppenolle een kamer gevuld met kleurrijke sculpturen waarvan de meeste vrij en vrolijk in de ruimte hingen. In een illusie van gewichtloosheid en beweging. Als een esthetiek van staal en textiel. Omdat de sculpturen in een aparte ruimte stonden, konden ze elkaar ook aanvullen en versterken. Alsof het om één installatie ging, veeleer dan een reeks individuele werken.

Fran Van Coppenolle – O5W16 (2020)

Afdankertjes

Frans werken bestaan uit een vederlicht geraamte van gebogen, gevlochten en gesoldeerde metalen staven. De open vormen die zo ontstaan, vult ze op met kleurrijk textiel. “Maar alles begint bij het materiaal,” zegt de kunstenares daar zelf over. “Afdankertjes uit de kringloopwinkel of een huisopruiming, waarin ik een beginvorm zie. Plooibaarheid, trekkracht en textuur maken een materiaal interessant. Vanaf dan is er geen vast plan van aanpak. Terwijl ik me heel bewust wijd aan het maken van mijn vorm, is de enige zekerheid dat ik symmetrie in mijn werk wil, dat zorgt voor rust.” Kleur en materiaal zijn vaak één, want kleur zit in het materiaal. “Ik schilder mijn sculpturen zelden en al zeker nooit helemaal. Door objecten slechts gedeeltelijk te verven, toon ik dat de verf ook maar een laag is. Een tweede effect van zo’n onvolledige verflaag, heeft te maken met licht, en het gevoel van diepte in de sculptuur. Zoals een tekenaar of schilder een lijn bewust niet helemaal vol kleurt om meer diepte te geven aan de hele tekening.”

Fran Van Coppenolle – P2O4 (2020)

Oefening in loslaten

Na de productiefase volgt de bezinningsfase. Want soms vraagt het tijd om een werk te accepteren. Fran Van Coppenolle legt uit: “Ik werk zelden aan verschillende kunstwerken tegelijkertijd, ik focus liever op één werk, zoals een sprinter alleen oog heeft voor de volgende 100 meter. Maar net omdat ik zo opga in één werk heb ik nadien tijd nodig om afstand te nemen. Dan laat ik me leiden door mijn gevoel. Een werk waar ik eerst twijfels over had, kan na een tijd juist heel geslaagd aanvoelen. Dat was het geval met ‘B₁₀Ge₅’. Toen het net klaar was, leek het me te speels, te groot ook… maar zonder dat ik er nog verdere ingrepen aan gedaan had, werd het mijn lievelingswerk. Ook andere werken ben ik na een tijd steeds liever beginnen te zien, alsof ik een relatie met iemand aan het opbouwen was. Heel raar eigenlijk.” Natuurlijk wordt het er dan niet makkelijker op om afscheid te nemen van een sculptuur. “Werken tonen, helpt om los te laten. Zolang de werken in mijn atelier staan, zijn ze van mij. Na een expo zijn ze van iedereen die ze gezien heeft, dan moet ik ze loslaten. De Graduation Show was wat dat betreft een bevrijding. Maar nu, met het gebrek aan toonmomenten, heb ik een pak werken die ik maar moeilijk los kan laten.”

De kunstenares geeft haar sculpturen bewust geen sturende titel, om de kijker helemaal vrij te laten in zijn interpretatie. “Ik ben bezig met het scheppen van vormen die aan fysieke wetmatigheden voldoen, ruimtelijke structuren met een interne logica die associaties oproepen met architectuur, fauna, flora, anatomie of medische objecten. Dat voelt de kijker ook, die herkenbaarheid die toch niet eenduidig definieerbaar is.”

Fran Van Coppenolle – atelierzicht1

Ook nog even dit:

Fran Van Coppenolle stelt van 30 januari tot 13 maart 2022 tentoon in de Mechelse galerie Transit: https://transit.be/artists/gallery-artists/fran-van-coppenolle/

Kunstenaar: Paul Ibou (BE, °1939)

Kunstwerken: Constructivist paintings

Gezien: Atelier van de kunstenaar in Pulderbos

Onderstaand stuk is een bewerking van mijn artikel dat in juni 2019 in TheArtCouch Magazine verscheen.

Interessant omdat: Paul Ibou een gevierd grafisch pionier, beeldenmaker en constructivist is. Zelf omschrijft hij zich als een ‘totaal multi-kunstenaar’. Allicht omdat dat beter bekt dan ‘constructivist-beeldenbouwer, grafisch en plastisch vormgever, ontwerper, lettertekenaar en typograaf, schrijver, publicist, uitgever en specialist in visuele communicatie.’ Wat hij dus ook allemaal is.

Paul Ibou – Metamorphosis (1968)

Methamorphosis

Paul Ibou werd als Paul Vermeersch geboren op 7 maart 1939 in Antwerpen. Hij werd wees op zijn dertiende en moest het van dan af zelf zien te rooien. Studeerde aan de Academie voor Schone Kunsten en het Typografisch Instituut Plantin in Antwerpen. Kweekte gaandeweg een fascinatie voor het Verre Oosten, meer bepaald voor het raffinement van de Japanse en Chinese karakters. ‘In 1963 maakte ik mijn eerste reis naar Japan. Dat was een openbaring. Die zin voor esthetiek, die prachtige, verzorgde vormgeving. Ik ontmoette er fantastisch begaafde ambachtslui. Kalligrafen, papiervouwkunstenaars… Japanners maken echt van alles een kunstwerk, zelfs van het eten op hun bord.” De Antwerpse kunstenaar raakte er in de ban van paper art. In 1967 ruilde hij België voor New York. Daar kwam hij in contact met Andy Warhol, Jozef Albers en Paul Rand, de pionier van de corporate identity. In 1968 liet Paul Ibou zijn Oosterse en Amerikaanse invloeden versmelten in ‘Metamorphosis’, een kunstboek waarin cut-outs en gekleurde pvc-vellen elkaar afwisselen. De vormen veranderen naarmate je door het boek bladert. Elke spread levert een andere ervaring op in een fascinerende tocht op de scheidslijn tussen figuratie en abstractie.

Net als zijn pop-artvrienden kiest Paul Ibou voor seriële kunstproductie. Al zit er ook een beetje ijdelheid achter die keuze. ‘Een uniek werk wordt opgekocht en verdwijnt in een privéverzameling. Niemand krijgt het nog te zien. Daar pas ik voor. Ik wil zo veel mogelijk gezien worden. Mensen moeten mijn werk kunnen vastnemen, doorbladeren, bewonderen.’ Kunst van de wand naar de hand, zoals Ivo Michiels in het voorwoord van ‘Metamorphosis’ schreef.

Paul Ibou – David De Pooter

Logo’s en symbolen

Oosterse karakters, corporate identity… de stap naar logo’s is snel gezet. In de jaren 60 wilden ondernemingen en organisaties ook in België allemaal een eigen logo en Paul Ibou werd een wegbereider in de huisstijlenmarkt. Tijdens zijn carrière ontwierp hij meer dan 350 logo’s en symbolen voor grote bedrijven en openbare instellingen, waaronder de Provincie Antwerpen, Spaarkrediet, de paardentiercé en Cera. Zijn logo’s vallen op door hun herkenbaarheid en iconische directheid. Geen gekunstelde ontwerpen, maar eenvoudige lijntekeningen die hun kracht ook in zwart-wit behouden. Zelf wijst de kunstenaar op de kracht van eenvoudige geometrische figuren: “Geometrische figuren zijn oervormen. Geef een kind een pen en vel papier en het tekent een cirkel, een driehoek of een vierkant. Die vormen zitten in ons. Al de andere vormen worden ons aangeleerd.”

Paul Ibou – Logo’s

Via een oud-docent die contacten had met de entourage van koning Boudewijn kreeg Paul Ibou de kans om een maand lang door China te reizen. In 1977 was dat, toen China nog een gesloten land was, streng georganiseerd volgens de leer van het maoïsme. De Antwerpenaar werd er naar eigen zeggen met bewondering en ontzag ontvangen: ‘Kunst was nog heel traditioneel in China. Ambachtslui maakten de prachtigste schilderingen op vazen en kamerschermen, maar modernisme, dat kenden ze niet. Compleet weggeblazen waren ze van mijn werk. Zo’n vormentaal, dat hadden ze nog nooit gezien.’ De liefde was wederzijds. Na dat eerste bezoek werd Paul Ibou nog vaak uitgenodigd in China, om lezingen te geven, als jurylid te zetelen, om kunstenaars te ontmoeten, en zelfs om privétentoonstellingen te houden. Voor de Olympische Spelen in 2008 bestelde Peking nog drie van zijn Cube-Art Structures, de reeks monumentale, geometrische beelden waar hij in 2002 aan begon. De erkenning lijkt dus groter in het buitenland dan in eigen land.

Paul Ibou – Broken Rainbow (Shanghai, 2010)

QS Code

Vanaf midden jaren 70 werkte Paul Ibou een nieuw creatief concept uit dat voor de volgende kwarteeuw de basis van zijn werk zou vormen. Zelf omschrijft de kunstenaar zijn ‘Quadri-Structures’ als een ‘systematisch geometrisch abstract concept’. Met het vierkant als basis creëerde hij nieuwe geometrische composities door volgens vastgelegde regels te groeperen, toe te voegen, weg te nemen en in te kleuren.

25 jaar lang heeft Paul Ibou de quadri structures uitgewerkt in schilderijen, beelden, logo’s en boeken. De vormenstructuren en -experimenten boden de kunstenaar én de ontwerper in hem een onuitputtelijke bron aan basisvormen. In het boekje ‘QS CODE’ schreef Paul Ibou de formule voor zijn ontwerpen neer. Waarmee het meteen een van zijn dierbaarste publicaties werd, ‘een heel filosofisch werk, een serieel totaalconcept.’

Het moge duidelijk zijn, Paul Ibou heeft in ruim een halve eeuw een indrukwekkend artistiek parcours gelopen. En de kunstenaar laat geen enkele kans onbenut om zijn naam in eigen land op de kaart te zetten.

Ook dat nog: In 2019 verwierf het designmuseum in Gent de volledige logotheek van Paul Ibou: https://www.designmuseumgent.be/nieuws/2019/paul-ibou

Kunstenaar: Jesse van Dun (NL)

Kunstwerk: The Lamentation of Christ

Details: olieverf op doek, 250x300cm (2020)

Gezien: tijdens Masters Expo 2020, Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen

Interessant omdat: Jesse van Dun een buitenbeentje was op de Masters Expo 2020, waar 80 studenten van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen hun afstudeerwerken toonden. Tussen al het abstracte schilderwerk viel zijn uitgesproken figuratieve werk meteen op. Bovendien gaat hij de confrontatie met de kunsthistorie frontaal aan door oeroude thema’s uit de christelijke kunst in een eigentijds jasje te stoppen.

Ik geef Jesse van Dun een medaille voor moed, omdat hij zich anno 2020 aan een bewening en een kruisiging van christus waagt. Door met de christelijke symboliek aan de slag te gaan, schrijft hij zich in een heel lange traditie in, een traditie bovendien die een aantal van de meest iconische werken uit de schilderkunst heeft voortgebracht. Dat is zonder meer een gedurfde keuze. Wat de dringende vraagt oproept: hoe komt een jonge kunstenaar op het spoor van de klassieken terecht?

Jesse van Dun is opgegroeid in een katholiek gezin uit Thorn, een gemeente net over de grens, tussen Maaseik en Roermond. Als gelovige christen kwam Jesse als vanzelf bij de klassieke thema’s uit. Hij is ervan overtuigd dat de verhalen uit het Oude en het Nieuwe Testament verborgen waarheden bevatten die in onze moderne maatschappijen vervaagd zijn of verloren zijn gegaan. En dus ging hij op zoek naar een manier om duidelijke verhalen te vertellen via de schilderkunst.

Een reis naar Rusland en avondje opera brachten de nodige inspiratie. Tijdens een opvoering van ‘Mazeppa’ kreeg Jesse het idee om theater op doek te creëren. Zelf zegt hij: “De dynamiek van de opera intrigeerde me enorm en ik vroeg me af of ik die kon vertalen naar de schilderkunst. Toevallig was mijn promotor Pieter Mathyssen op dat moment onderzoek aan het doen naar de manier waarop Jean Auguste Dominique Ingres zijn schilderijen ontwierp. En daaruit bleek dat neoklassieke schilders sterk verbonden waren met de podiumkunsten van hun tijd. De manier waarop Ingres zijn schilderijen ontwierp, was heel waarschijnlijk sterk beïnvloed door de manier waarop een opera- of toneelregisseur zijn voorstellingen vormgaf. Niet veel later, bij het zien van een tentoonstelling over Caravaggio en Bernini in Amsterdam, werd het mij duidelijk dat niet alleen de 19^de-eeuwers hier al mee bezig waren, maar ook de kunstenaars in de barok. Bernini was niet alleen beeldhouwer, maar ook acteur, regisseur en decorontwerper.”

Crucifixion of Christ is alvast even monumentaal (200x300cm) als een kruisiging uit de barok. Het clair-obscur doet de drie figuren en de voorgrond dramatisch oplichten tegen de zwarte nacht. De lichtbron zit links buiten het doek en zorgt voor onheilspellende schaduwpartijen, die onwillekeurig aan De Chirico doen denken.

Datzelfde spel met licht en donker zien we in The Lamentation, waar twee hoofdrolspelers worden uitgelicht: het lichaam van christus en Jozef van Arimathéa, de man in de blauwe mantel, die het lijkwaad in zijn handen houdt. Dit werk is een mooie illustratie van Jesses zoektocht naar een narratieve vormentaal. “The Lamentation is voor mij een spel met de compositie,” aldus de kunstenaar. “Het werk is nog niet af, ik ben nog aan het ordenen. De figuren en de scène moeten in elkaar overgaan en één geheel vormen, en dat is een ingewikkeld proces. Een bijkomende uitdaging is om de eeuwenoude religieuze symboliek te vatten in beelden van vandaag, zodat de verhalen weer relevant kunnen zijn voor onze hedendaagse realiteit. De iconografische betekenis van de kleuren neem ik daarbij over: de blauwe kleur van het kleed van Jozef staat voor goddelijkheid en onschuld, en het gele gewaad van de anonieme figuur op de voorgrond kan opgevat worden als verraad of afgunst.”

Rechts in de achtergrond biedt een uitsparing in de muur een zicht op de Calvarieberg. Een techniek die doet denken aan de Vlaamse Primitieven, die vaak een blik op de achterliggende omgeving boden door een venster of een muuropening. Met de drie kruisen op de achtergrond verwijst de kunstenaar naar de gebeurtenis die zich voor de bewening heeft afgespeeld, én naar zijn andere schilderij, Crucifixion of Christ. In de rechterbovenhoek kijken twee putti toe, geen mollige kinderfiguurtjes zoals gebruikelijk, maar twee gewone jongens die naar christus wijzen. En zo leiden ze de blik van de toeschouwer weer naar het onderwerp.

Inspiratie en bronnen: website van de kunstenaar

Kunstenaar: Marco De Sanctis (°1983, IT)

Kunstwerk: Marine

Details: gerestaureerd en gekrast schilderij, 75 x 125 cm (2020)

Gezien: bij Dauwens & Beernaert tijdens Art Rotterdam

Gesprek: op 22 maart 2020 via Skype

Interessant omdat: Marco De Sanctis zichzelf een beeldend archeoloog noemt. Zijn werk zit vol kunsthistorische verwijzingen, al helemaal als hij een eeuwenoud schilderij ter hand neemt en dat volgens zijn heel eigen concept bewerkt.  

Vraag Marco De Sanctis wat voor kunstenaar hij is, en het antwoord is alvast geen klassiek ‘schilder’ of ‘beeldhouwer’ of ‘graveur’. Wat hij dan wel is? Een beetje van dat allemaal. De Italiaanse Brusselaar is van vele markten thuis en maakt er een punt van om regelmatig van stijl, materiaal en techniek te wisselen. Voor hem telt immers niet zozeer het uiteindelijke beeld, maar wel de weg daar naartoe, het creatieve proces an sich. En zijn vertrekpunt is altijd een (fragment) van een bestaand beeld, dat hij herinterpreteert en een nieuwe betekenis geeft. “Geen enkele kunstenaar vindt iets nieuws uit,” geeft De Sanctis toe. “We kunnen alleen met bestaande beelden werken en ze ons eigen maken.”

De Sanctis bleef in Brussel hangen na een Erasmusjaar aan Sint-Lucas en een studie aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. In Italië had hij al een opleiding schilderkunst en grafische technieken gevolgd, in België bekwaamde hij zich in beeldhouwen, gravures en restauratietechnieken. Maar Marco De Sanctis is niet alleen een geschoold vakman, hij is ook een volhouder. En die laatste eigenschap leidde tot ‘Refused Projects’, een reeks intrigerende kunstwerken die zijn kunstpraktijk perfect illustreert:

De Italiaanse kunstenaar was al langer gefascineerd door wandtapijten. Hij ziet ze als het toppunt van vakmanschap met een lange, kunsthistorische traditie, als objecten die tussen kunst en decoratie vallen. Toen TAMAT, het centrum voor de textielkunsten in Doornik, een oproep lanceerde voor een artist in residence, aarzelde De Sanctis geen moment. Hij legde zijn goed onderbouwde dossier bij de directie neer en… werd afgewezen. Dat was in 2010. Hetzelfde gebeurde in 2011, 2012 en 2013. De afwijzingsbrieven inspireerden hem tot ‘Refused Projects’. De kunstenaar gaf de brieven een nieuwe functie als kunstwerk door ze te voorzien van patronen die typisch zijn voor de weefkunst. Dat leverde een serie hyperreferentiële werken op: de verwijzing naar de wandtapijtkunst is evident, we zien ook een knipoog naar het functioneren van de kunstwereld in het algemeen en de museumwereld in het bijzonder, en de vorm heeft iets epistolairs. Interessant detail: elk jaar opnieuw stuurde De Sanctis een bewerkte afwijzingsbrief als motivatiebrief naar TAMAT. In 2016 werd hij er dan toch artist in residence.

Alles is referentie, alles heeft betekenis. Ook materialen. Voor zijn gravures kiest Marco De Sanctis voor koper als hij zijn werk een spiritueel-religieuze toets wil geven, brons en zink zijn streng-militaristisch, en marmer staat voor de verfijnde beeldhouwkunst uit de Oudheid en de renaissance, niet toevallig twee periodes die de iconische kunsthistorische beelden opleverden waarmee De Sanctis vandaag graag aan de slag gaat. In België verving De Sanctis het Italiaanse marmer door blauwe hardsteen. Niet gek, want in de middeleeuwen al waren de producten uit de hardsteengroeven in Henegouwen in heel Europa gegeerd. Wat dit gesteente extra interessant maakt voor De Sanctis: wie goed kijkt, ziet nog duidelijk de kalkskeletten van de zeediertjes waaruit dit materiaal gevormd is. Archeologie, in de letterlijke betekenis deze keer.

Die blauwe hardsteen gebruikte de kunstenaar (onder meer) voor zijn werk ‘To Share’. Zoals gewoonlijk ging hij aan de slag met een detail van een historisch meesterwerk, in dit geval de “Val van Phaëton”, een 16de-eeuwse gravure van Hendrick Goltzius. Wat volgt is een proces dat vragen oproept rond authenticiteit, rond de waarde van imitaties, replica’s en kopieën. Het werk van Goltzius is immers een persoonlijke interpretatie van een scène uit de Griekse mythologie, De Sanctis maakt een eigen beeld van Goltzius’ interpretatie, en van dat beeld kunnen toeschouwers dan weer zelf een kopie maken met een vel papier en een staafje grafiet. De Sanctis: “Op die manier maakt de toeschouwer een heel eigen tekening, een soort negatief. Dat gegeven, het feit dat je het kunstwerk zelf kan meenemen, vind ik uitermate boeiend. Het is tegelijk de essentie van de kunstgeschiedenis: niets is origineel.’

Voor zijn reeks ‘Marines’ werkte De Sanctis recent een nieuw format uit, eentje waarin zijn expertise in restauratietechnieken een hoofdrol speelt. Bij Brusselse antiekhandelaren ging hij op zoek naar 18de- en 19de-eeuwse zeegezichten die vervolgens het onderwerp werden van een spelletje deconstructie-reconstructie. Bij elk schilderij kiest de kunstenaar een fragment of een paar details die hij bewaart. De rest krast hij zorgvuldig weg, tot op het bruine canvas. Wat overblijft, knapt hij volgens de regels van het vak weer op. Stof, vergeelde vernislagen en verkleurde verflagen worden weggehaald en vervangen door nieuwe, met het volste respect voor de originele afbeelding. En dan voegt hij soms, niet altijd, nog een element toe, een schip, een vogel, een golfslag die niet in het oorspronkelijke werk zat. Dat is zijn manier om zich iemands beeld eigen te maken. Tegelijk presenteert De Sanctis zich hier als conservator, hij redt de afgedankte schilderijen van de vergetelheid en geeft ze een nieuwe toekomst.

De marine die ik als onderwerp van deze blog koos, valt op door de symmetrie waarmee de horizon zee en ‘lucht’ verdeelt. De zeepartij heeft haar groen-grijze kleurenpracht teruggekregen, de eenzame meeuw heeft de kunstenaar er misschien zelf bij geschilderd. En links onderaan staat nog de handtekening van de oorspronkelijke schilder, de m/v wiens werk een tweede leven krijgt. Marco De Sanctis: “Op die manier wil ik eer betuigen aan de schilder die het zeegezicht zovele jaren geleden – en wellicht met grote verwachten – op doek heeft gezet. Ik wil ook niet de indruk wekken dat ik dit werk zelf heb geschilderd. Mij is het ‘m om de interpretatie van het beeld te doen, het onderzoek naar de rol van context, van referenties, voor het lezen van een beeld.”

Als COVID-19 het toelaat, krijgt Marco De Sanctis in september een solotentoonstelling bij de Brusselse  galerie Dauwens & Beernaert.

Inspiratie en bronnen: website van de kunstenaar, Dauwens & Beernaert, Margo Vansynghel in De Tijd