Orphans

Kunstenaar: Bram Ellens (NL, °1978)

Kunstwerk: Orphans

Details: afgedankte schilderijen, verschillende afmetingen (2018)

Gezien: op het Kunstenfestival Watou

Update: 29 december 2019

Interessant omdat: Bram Ellens afgedankte schilderijen een nieuw leven geeft door er eivormige sculpturen mee te maken. Met die ingreep plaatst hij zich in een rijke traditie van kunstenaars die oude schilderijen hergebruiken. Een uitstekende aanleiding voor een overzicht van de recyclagemogelijkheden. Geïllustreerd met voorbeelden uit het rijke archief van deze blog, dat zijn 40 ‘Kunstparels in de kijker’.

1. Overschilderen

In vervlogen tijden, toen Europa nog echte kunstenaar-bohémiens had, werden schildersdoeken gerecycleerd uit pure noodzaak. Van Vincent Van Gogh is geweten dat hij krap bij kas zat en niks weggooide wat beschilderbaar was. Voor hedendaagse schilders is die economische noodzaak vaak minder dwingend. Het zijn vooral artistieke motieven die aanzetten tot hergebruik, om een creatieve periode af te sluiten bijvoorbeeld. Dat geldt alvast voor de Boechoutse kunstenaar Bram Kinsbergen. In zijn vroegere werk plaatste hij de schoonheid van de natuur lijnrecht tegenover de protserige oppervlakkigheid van de mens. In die werken speelden symbolen van de consumptie- en entertainmentcultuur een hoofdrol: Mickey Mouse-figuren, dollartekens en logo’s van fastfoodtenten. Nadien sloeg de kunstenaar een andere weg in en koos hij voor een subtielere vervlechting van natuur en cultuur. Die evolutie in zijn kunstpraktijk wordt mooi geïllustreerd door het feit dat hij oudere doeken met compleet nieuw werk overschildert. Al heeft dat ook met een innerlijke onrust te maken: Kinsbergen heeft het moeilijk om een werk als ‘af’ te beschouwen, schilderijen die te lang in zijn atelier blijven staan, voeden zijn drang naar experiment, naar verandering en verbetering.

Zo verging het ook No Title #5 uit 2011, een werk dat een reusachtige McDonald’s-clown op een steigerende stier toonde. Omdat hij niet langer tevreden was over het opzet en de uitvoering, wiste de kunstenaar het doek als het ware uit door het zwart te schilderen. Alleen de hamburger en een smalle strook aan de onderkant van het werk bleven gespaard. Omdat hij in die periode experimenteerde met afbeeldingen van tijgers en panters, besliste Kinsbergen om de kop van een panter naast de hamburger te plaatsen. Dat deed hij door de zwarte verf met white spirit minutieus en doordacht weer weg te halen. De herwerkte versie was in mei 2015 te zien in de galerij van veilinghuis Bernaerts in Antwerpen, waar het perfect paste in een nieuwe reeks schilderijen met botanische en florale motieven tegen een donkere achtergrond.

Intussen zette Bram een nieuwe stap in zijn kunstpraktijk waarbij zijn obsessie voor de natuur de bovenhand haalde en elke referentie aan menselijke cultuur uit zijn werk is verdwenen. De herwerkte versie uit 2015 wekte daarom opnieuw een gevoel van ‘onafheid’ op en bijkomende ingrepen drongen zich op: de hamburger verdween en de kunstenaar voegde elementen uit de natuur toe waardoor de panter in een biotoop werd geplaatst. Met die felgroene gewassen tegen een zwarte achtergrond voegt Kinsbergen overigens een fotografische toets aan zijn schilderijen toe: hij kreeg de ingeving toen hij ’s nachts een foto nam van zijn tuin, met flashlight.

2. Afschrapen

In het oeuvre van de Peruaanse kunstenaar Nicolas Lamas staan informatie en informatieoverdracht centraal. Dankzij nieuwe technologieën vergaren en verspreiden we kennis en informatie steeds sneller. Maar Lamas bouwt zijn werk op rond een merkwaardige paradox: de technologie evolueert zo snel dat er straks informatie verloren dreigt te gaan omdat hun dragers niet langer leesbaar of raadpleegbaar zijn. Zijn ‘Ways to Disappear’ speelt helemaal in op dat gegeven. De kunstenaar schraapte de verflagen van een bestaand schilderij. Wat overblijft is een doek dat nog duidelijke sporen van het origineel draagt, maar onherroepelijk onleesbaar is. Schilderen als de kunst van het wegnemen.

3. Afschrapen en herschikken

Ook de Tsjechische multi-artist Pavel Büchler recycleert. Hij maakt kunst met bestaande teksten, gevonden objecten, en voorbijgestreefde technologieën (zoals bandopnemers en drukpersen), op die manier geeft hij een nieuwe betekenis aan het alledaagse en banale. Hij gaat daarbij in geen geval de Grote Kunstzinnige uitdagingen uit de weg. Lijkt de schilderkunst op een dood spoor beland omdat alle pistes om met verf een tweedimensionale werkelijkheid te creëren zijn uitgeput, dan herschept Büchler afgedankte schilderijen in nieuwe werken door met engelengeduld de verf van de doeken te pulken en de schilfers er omgekeerd weer op te kleven. Dat resulteerde in de reeks ‘Modern Paintings EW582’ en daarmee vond hij de schilderkunst als het ware opnieuw uit als een performance met verf en doek.

4. Omdraaien

Als de voorkant van het doek niet bruikbaar is, dan draai je het gewoon om. Toon Boeckmans creëert een prachtige kosmos door een donkerblauw canvas om te draaien en het met witte speldenkoppen te bezaaien. Maar omdat het doek omgedraaid is – de houten spieën in de hoeken van de lijst maken dat duidelijk – wordt onze nieuwsgierigheid gewekt. We hebben immers het raden naar de afbeelding op de voorzijde. Zoals wanneer we op een heldere avond naar de sterren kijken en het raden hebben naar wat er zich achter die fonkelende hemellichamen bevindt. Op die manier brengt Toon Boeckmans een ode aan het onvatbare én aan de menselijke verbeelding. Om een sterrenhemel op te roepen is niet meer nodig dan een blauw doek en wat speldenkoppen. Zoals een simpele kring in het strandzand volstaat om een zon te verbeelden.

5. Beeldhouwen

De Nederlandse kunstenaar Brams Ellens gaat nog een stap verder en ontdoet het canvas van zijn functie als drager. Bij hem is het doek, gespannen in een lijst, nog louter materie, materiaal waarmee gebouwd kan worden. Dat zien we in zijn Orphan-serie: een reeks eivormige sculpturen in verschillende formaten die hij construeerde met afgedankte schilderijen.

De naam van de reeks verwijst naar de verlatenheid van afgedankte objecten die ooit gekoesterd werden door hun eigenaar. Via begrafenisondernemers en kringloopwinkels ging Ellens doelgericht op zoek naar oude schilderijen van overleden eigenaars, doeken die ‘wees’ geworden waren omdat de erfgenamen ze niet in huis wilden halen. Bram Ellens geeft ze een nieuwe toekomst als ovale sculptuur: het ei als symbool van nieuw, beginnend leven.

Maar ook hij maakt de doeken onleesbaar. En voedt dus onze nieuwsgierigheid. Wie zou nu geen blik willen werpen op de binnenkant van zo’n Orphan? Wie hoopt daar geen heerlijke kakafonie aan schilderstijlen en -onderwerpen aan te treffen?

Inspiratie en bronnen: website Van Goghs ateliergebruik, www.bramellens.com